Danh mục
BỆNH DO CHẤY RẬN
( Pediculosis)
1. ĐẠI CƯƠNG
Trước đây, người ta nghĩ rằng chấy ở đầu ( head lice) và rận ở thân mình (body lice) cùng chung một loài. Ngày nay, hầu hết các nhà sinh vật học cho rằng chấy và rận là đại diện cho hai loài khác nhau, được chia làm ba loại:
– Chấy kí sinh trên đầu: head lice
– Rận ở người ( ở thân mình) bám vào quần áo: body lice.
– Rận sinh dục kí sinh ở các vùng lông mu, mày râu: pubis lice.
Rận mu và chấy thì nhỏ hơn nhiều so với rận ở người.
2. CHẤY (Pediculosis capitis, Head lice)
2.1. Căn nguyên và sinh bệnh học
Chấy xuất hiện từ hàng nghìn năm về trước, là loài côn trùng kí sinh, sống cư trú trên da và tóc của đầu người. Chấy sinh sống bằng cách hút máu vật chủ người gây ngứa ngáy, khó chịu cho con người. Chấy gặp ở mọi người, cả hai giới, mọi lứa tuổi, mọi tầng lớp xã hội, nhưng thường thấy nhiều ở trẻ em tuổi đi học, lây lan do tiếp xúc gần, nhất là những thành viên trong gia đinhg. Phụ nữ gặp nhiều hơn nam giới.
Trong những điều kiện vệ sinh cá nhân kém hoặc sinh hoạt tập thể dùng chung các đồ dùng sinh hoạt, chấy có thể lây từ người này sang người khác.
Chấy trưởng thành dài khoảng 1 -2 mm, hình thon dài ầu dục, lưng và bụng dẹt, thường có màu xám. Khi hút máu, chấy chuyển từ màu trắng thành màu nâu rồi nâu đỏ. Chấy có 3 cặp càng có móng vuốt để bám vào tóc và để đi lại với tốc độ 23 cm / phút. Chấy trưởng thành hút máu trước kho giao phối. Một chấy cái có thể đẻ từ 5 – 10 trứng mỗi ngày và kéo dài trong khoảng 30 ngày. Ở ngoài da đầu, chấy chỉ sống được 1 – 2 ngày, trứng chấy sống lâu hơn có thể đến 10 ngày.
Chấy rận không có cánh, nên chúng không thể bay hay nhảy từ đầu người này sang đầu người kia, mà chúng chỉ có thể bò. Chấy lây truyền do tiếp xúc trực tiếp đầu người này với người khác như khi ngủ cùng giường hoặc trung gian qua các dụng cụ như lược, bàn chải, phụ kiện làm tóc, gối, mũ bảo hiểm và các vật đội đầu khác.
Chấy đẻ trứng ở gần gốc sợi tóc để da đầu giữ ẩm cho chúng. Trứng chấy có kích thước khoảng 0,8 mm, được chất keo do chấy mẹ tiết ra dính chặt vào thân tóc, sát da đầu hoặc cách da đầu khoảng 1 cm, hình bầu dục và nhỏ như đầu đinh ghim. Một qua trứng sống sẽ phát ra tiếng kêu nhỏ khi bị đè bẹp bởi móng tay và trứng đã nở sẽ còn cái vỏ rỗng và thường ở xa da đầu. Trứng chấy sẽ nở trong vòng 7 -12 ngày. Mỗi con chấy cái có thể đẻ 150 – 300 trứng. Cho nên, trong một khoảng thời gian ngắn chỉ một vài con chấy có thể tạo ra vài trăm con.
2.2 Triệu chứng lâm sàng
Ngứa chủ yếu, làm bệnh nhân gãi nhiều gây trầy xước da đầu, có thể gây bong vảy da gọi là gàu, gây chốc nhọt do bội nhiễm. Ngứa là phản ứng tăng nhạy cảm của da đầu với chất tiết ( nước bọt) của chấy khi hút máu, cũng có thể do phân của chấy. Vị trí khu trú ở da đầu phía trên tai và sau gáy. Một số người không ngứa có thể được coi là người mang mầm bệnh lây truyền. Một số trường hợp có sốt nhẹ, khó chịu, nổi hạch sau tai do nhiễm trùng thứ phát.
Bới rẽ sát chân tóc đặc biệt ở những vùng gáy, sau tai sẽ tìm thấy chấy và trứng chấy. Chấy thường bò sát da đầu, trứng thì bám chắc vào chân sợi tóc, màu trắng và phải được phân biệt với tóc phôi, gàu, gel tóc và nấm trứng tóc (piedra). Có thể thấy đốm vảy máu nhỏ ở những vị trí chấy hút máu.
3. RẬN Ở NGƯỜI ( Pediculis corporis, body lice)
3.1. Căn nguyên và sinh bệnh học
Là bệnh của người nghèo khó, điều kiện sinh hoạt thiếu về sinh. Rận ở người là loại côn trùng kí sinh, chúng hút máu người và đẻ trứng trên da, quần áo. Khi rận không hút máu thì trú ngụ và sinh sống ở các đường nối và nếp gấp của quần áo. Chúng có thể sống ở đó cho đến một tháng.
Vòng đời của rận ở người gồm 3 giai đoạn: trứng, nhộng, rận trưởng thành.
Trứng rất dễ thấy trong nếp quần áo của một người bị nhiễm rận. Đặc biệt xung quanh vòng eo, dưới nách và thậm chí ở vùng lông trên cơ thể. Chúng có hình bầu dục và màu vàng đến màu trắng, thường có màu trắng trong, nở sau 1 – 2 tuần. Nhộng là rận non mới nở từ trứng trông giống như rận trưởng thành, nhưng nó nhỏ hơn. Ấu trùng phát triển thành rận trưởng thành phải mất 9 – 12 ngày sau khi nở.
Rận trưởng thành ở người lớn so với các loại rận khác, có kích thước khoảng 2,5 – 3,5 mm, có 6 chân, màu xám – trắng. Chúng hút máu người để sống sau đó đẻ trứng và bài tiết các chất thải trên da và quần áo gây ngứa ngáy khó chịu. Rận ở người nếu tách ra khỏi cơ thể hoặc quần áo sẽ chết trong vòng 5 – 7 ngày ở nhiệt độ phòng.
Có thể dễ dàng tìm thấy rận ở quần áo bị nhiễm, khăn, hoặc giường. Rận lây truyền do tiếp xúc gần, trực tiếp với người bệnh hoặc gián tiếp với quần áo, chăn ga, gối đã bị nhiễm rận.
3.2. Triệu chứng lâm sàng
Rận người gây ngứa trầm trọng, nhất là xung quanh vùng thắt lưng, dưới cánh tay, và ở những nơi mà quần áo sít chặt hơn và gần gũi hơn với cơ thể ( như dây đai áo ngực). Rận đốt hay hút máu sẽ để lại các dát đỏ có thể hơi nề ở trung tâm thường tìm thấy vết chích. Vùng da bị rận đốt có thể thấy các vết trầy xước do gãi, bong vảy da, vẩy tiết hoặc trở nên dầy sừng, thay đổi màu sắc nếu bị rận đốt nhiều ở khu vực đó và tồn tại trong một thời gian dài.
4. RẬN SINH DỤC (Pediculis pubis)
4.1. Căn nguyên và sinh bệnh học
Rận sinh dục còn gọi là rận mu, được xếp vào nhóm bệnh lây truyền qua đường tình dục. Lây truyền do quan hệ trực tiếp với người có bệnh. Đôi khi cũng bị lây nhiễm gián tiếp qua quần áo, khăn tắm, chăn, chiếu, đệm… Bệnh thường gặp ở cả nam và nữ giới, thường gặp nhiều ở gái mại dâm, nam quan hệ đồng tính hoặc những người có quan hệ với nhiều bạn tình.
Rận mu trưởng thành có kích thước khoảng 1 mm, hình tròn dẹt, có 3 đôi chân, có càng để cặp chắc vào chân lông nên khó rất bắt. Rowifra ngoài vật chủ, chúng có thể sống được ít nhất là 36 giờ trong môi trường thuận lợi. rận mu đẻ trứng liên tục nên sinh sôi rất nhanh. Trứng rận mu gắn chặt vào sợi lông có thể sống được khoảng 10 ngày.
Rận mu phát triển nhiều có tể tìm thấy ở những vùng lông khác như lông bụng, quanh hậu môn, lông mi, lông mày, râu, nhưng không bao giờ thấy ở lông nách và tóc.
4.2. Triệu chứng lâm sàng
Ngứa vùng lông mu là triệu chứng sớm sau khi bị lây nhiễm rận sinh dục. Bằng mắt thường có thể phát hiện thấy rận mu bám vào chân lông như vảy da nhỏ khi chúng chưa hút máu, khi chúng hút máu thì dễ nhận thấy hơn, rận mu là những đám màu xanh, nâu, đỏ sẫm hoặc đen giống như những đám xuất huyết ở chân lông. Rận mu có thể phát hiện rõ khi soi bằng kính lúp hoặc cạo vùng thương tổn ddawtj lên lam kính rồi đem soi dưới kính hiển vi. Trứng rận rất nhỏ, màu trắng đục dính vào gốc lông dễ phát hiện bằng mắt thường.
(Tài liệu được biên soạn bởi PGS. TS. Trần Văn Tiến của Bộ môn Da liễu, trường Đại học Y Hà Nội)